Spiderman z wyrokiem, czyli gdzie się podziały dzieła sztuki?

Profesjonalizm Spidermana ociera się o doskonałość – taką opinię wygłosił prokurator, gdy przemawiał przed sądem. Oskarżony, Vjeran Tomic, zawodowo trudni się włamaniami, bo kocha sztukę. Ale tego, gdzie podziało się 5 obrazów, nie mówi ani on, ani jego wspólnicy.

Pierwsze włamanie w wieku 11 lat: mały Vjeran wspina się na okno biblioteki i wynosi tą drogą dwie bardzo staro wyglądające książki. Okno znajduje się 10 m nad ziemią. Jako nastolatek zaczyna od rabowania mieszkań w bogato wyglądających paryskich kamienicach. Wybiera tylko takie, które przypadają mu do gustu, czasami wraca do nich z upodobaniem. Kradnie kosztowności, bo te łatwo spieniężyć. Pewnej nocy śni, że będzie rabować obrazy. To piękny, proroczy sen.

Ścieżka kariery

Zarówno on sam, jak i jego przyjaciółki, wspominali, że kocha sztukę, żywo interesuje się malarstwem, a w dzieciństwie sam zdradzał wielki talent do rysunku. Talent ten, na co się gorzko skarżył, zabili w nim rodzice, powtarzając, że chleba z tego nie będzie i że powinien zostać mechanikiem jak jego ojciec.

Tomic ani myślał grzebać się w smarach.

Źródło: https://www.youtube.com/watch?v=tN8a2Nh4nps (zdjęcie)

Vjeran Tomic chętnie podtrzymuje swój wizerunek włamywacza-dżentelmena. Ponoć w prasie nieraz pojawiały się porównania do Arsena Lupina. Jedna z barwniejszych anegdot o pracy Tomica dotyczy tego, jak uciekając przed policją, skrył się w przypadkowej eleganckiej garsonierze i aby nie zostać nakrytym przez właściciela, całą noc przesiedział w szafie, dyskretnie kibicując lokatorowi, kochającemu się w tym czasie z dziewczyną.

Jednak wśród przestępstw, za które odpowiadał, zanim został najsłynniejszym Spidermenem wśród złodziei, były m.in. drobna dealerka narkotykami, rabunek, kradzież z użyciem przemocy (dla znawców tematu – „dziesiona”), groźby karalne i nielegalne posiadanie broni. Sztuka sztuką, a żyć trzeba.

Potem uznał, że ze sztuki jednak da się żyć. Zaczął od włamywania się po cenne okazy z paryskich mieszkań, jak prace Degasa czy Signaca. Potem włamywał się po duże łupy, a do włamań przygotowywał się bardzo fachowo, z użyciem profesjonalnego sprzętu, linek, karabińczyków, kuszy… Z mieszkania, w którym właściciele smacznie spali (skoro byli w środku, nie aktywował się alarm i nie było zbędnego hałasu), wyniósł dwóch Renoirów, Deraina, Utrillo, Braque’a i kilka innych drobiazgów o wartości w sumie około miliona euro.

Wkrótce zrozumiał, że na każdy nowy nabytek należy mieć kupca, zanim jeszcze dzieło zostanie pozyskane jego autorską, pajęczą metodą. Postanowił zadbać o dobrą współpracę z kimś, kto zatroszczy się o zbycie obrazu. Zrobił to dlatego, że postanowił pobrać najciekawsze dzieła sztuki od dużego dostawcy.

Czyli włamać się do muzeum.

Do muzeum bez biletu

Musée d’Art Moderne – Muzeum Sztuki Współczesnej – największe muzeum tego rodzaju w Paryżu i jedno z większych na świecie. Jest tam zgromadzonych ponad 10 tysięcy dzieł, a wystawy czasowe sprawiają, że znajduje się ich tam jeszcze więcej. MAM odwiedza co roku 800 tysięcy gości, a w maju 2010 wizytował je również Vjeran Tomic. Podobno do MAM wszedł przypadkiem, zaintrygowany budowlą, która jakoś wcześniej nie wpadła mu w oko. Szczególnie zwrócił uwagę na okna. Niektóre z nich – i to takie, które nie wymagały wspinaczki – znajdowały się poza zasięgiem kamer monitoringu. Tomic znał się na oknach, dokładnie taki typ jak w tym muzeum był mu doskonale znany. Ramy dawało się łatwo rozkręcić, włamywacz był wręcz zaskoczony poważną luką w zabezpieczeniach.

Wewnątrz budynku sale wystawiennicze były oczywiście naszpikowane czujnikami ruchu. Czujniki świeciły się na zielono, gdy nie rejestrowały ruchu i zmieniały kolor na czerwony, gdy ktoś obok przechodził. Uważana obserwacja pozwoliła jednak na stwierdzenie, że nie wszystkie czujniki tak reagowały. Wiele z nich po prostu świeciło się życzliwie na zielono, nie wykazując reakcji na nic.

Dla zawodowca było to jak zaproszenie na prywatną wystawę z opcją bezterminowego wypożyczenia dzieł. Ważne też było, że miał już komu przekazać owe „wypożyczone dzieła”. Tą osobą był Jean Michel Corvez, na pozór stateczny biznesmen, właściciel kilku niewielkich przedsięwzięć, w tym niedużej galerii sztuki. Tomic z Corvezem sprawdzili już swoje możliwości. Pomiędzy 2004 a 2010 Tomic opchnął przez biznesmena drobne fanty warte w sumie około 90 tys. euro – biżuterię, złoto i pochodzący z włamania do prywatnego mieszkania pejzaż morski Johana Jongkinda. Pośrednik złożył też swojemu złodziejskiemu wspólnikowi zapotrzebowanie na najbardziej chodliwych artystów: Basquiata, Chagalla, Klimta, Légera, Modiglianiego, Moneta, Pissarro i Warhola. I tak się złożyło, że w MAM znajdował się łatwy do pozyskania obraz Légera – „Martwa natura ze świecznikiem”.

Fernand Léger, Martwa natura ze świecznikiem

Dzieło było sporo warte – ostatnimi czasy zostało ubezpieczone na 4 miliony euro, można by się też spodziewać, że cena rynkowa była znacznie wyższa. Ile z tego miał dostać złodziej? Dziś sam mówi, że paser zaproponował mu zaledwie 40 tysięcy dolarów. Grosze, ale fachowiec podjął się realizacji zlecenia. Ostatecznie wybór dzieł w MAM był spory.

I akcja!

Część okien muzealnych wychodziło na plac, na którym w ciągu dnia ćwiczyli ewolucje deskorolkarze. W nocy panowała tam cisza, z rzadka tylko przerywana leniwymi wizytami ochroniarza. Przez 6 kolejnych majowych nocy, zaczynając od 3 nad ranem, Tomic systematycznie rozkręcał jedno z okien. Każdą ze śrub, mocujących ramę, oczyszczał kwasem, delikatnie poluzowywał, wykręcał, a następnie zaślepiał otwór glinką modelarską. Okno zawczasu zasłaniał ciemną materią, kryjącą go przed ewentualnymi spojrzeniami ochroniarza. Gdy szarzało – uprzątał stanowisko pracy, zabierał zasłonkę i wracał na miejsce dopiero kolejnej nocy, około 3 przed świtem.

Ostatniego dnia pojawił się w pracy z przyssawkami umożliwiającymi wymontowanie okna. Wszedł do budynku, spędził w nim kwadrans, poruszając się po trasie wiecznie zielonych czujników ruchu. Wyszedł i spędził nieco czasu na zewnątrz, by upewnić się, że w muzeum nie ma cichego alarmu. Nie było.

Tomic zrealizował zlecenie na Légera, a następnie zabrał „Scenę pastoralną” Matisse’a, „Kobietę z wachlarzem” Modiglianiego, „Gołębia” Picassa i „Drzewo oliwne w pobliżu Estaque” Braque’a. Ponoć planował zabranie jeszcze jednego płótna, ale zrezygnował. Następnie wyniósł obrazy, zapakował je do swojej renówki, po czym przeparkował ją do podziemnego garażu. Tam, kilka godzin później, spotkał się z Corvezem. Oddał mu zamówioną „Scenę pastoralną” i „Kobietę z wachlarzem”. Ponoć nie chciał rozstać się z trzeba pozostałymi i ostatecznie oddał je paserowi  jako swoją własność „na przechowanie”.

Henri Matisse, Scena pastoralna

Wkrótce w mediach gruchnęła wieść o kradzieży, prawdopodobnie największej w historii.

Zeznania, które naprowadziły policję na ślad Tomica, złożył jeden z chłopaków jeżdżących całymi dniami na placu przed muzeum. Skejter bardzo dokładnie opisał mężczyznę, którego na jakiś czas przed włamaniem zauważył w pobliżu: biały, powyżej 180 cm wzrostu, waga około 100 kilo, potężnie zbudowany, muskularny, owalna twarz, kwadratowa szczęka. Chłopak zwrócił na niego uwagę, bo w przeciwieństwie do setek gapiów mężczyzna nie patrzył na skejterów, a na ścianę muzeum. „Zupełnie jakby był w pracy” – podkreślił chłopak.

Źródło: https://www.facebook.com/vjeran.tomic.5

Tomic był już notowany, a jego sylwetka doskonale znana policjantom. Ale gdy szedł po odbiór honorarium do galerii Corveza, poczucie, że ma ogon, było czysto paranoiczne. Jeszcze wtedy nikt go nie namierzył. Z galerii wyszedł z pudełkiem po butach. W pudełku znajdowało się 40 tysięcy euro w małych nominałach. Złodziej skorzystał z mety zaprzyjaźnionej z nim prostytutki, schował tam swoje pieniądze, choć nie wtajemniczał kobiety w swoje niedawne poczynania ani wartość tego, co jej zostawił. Przez kolejne pół roku chodził wolny po Paryżu, a policjanci wciąż nie byli pewni, kogo szukają.

Trudny obrót dziełami sztuki

Namierzono go dopiero w grudniu 2010, ale dość długo nie aresztowano, być może dlatego, by nie ryzykować, że zniszczy ukrywane obrazy. Obawy francuskiej policji (do dziś nie całkiem zrozumiałe dla badaczy tej sprawy) były niepotrzebne – obrazami, jak wiemy, dysponował Corvez. Wszystkimi, nawet zamówionym wcześniej przez miłośnika sztuki Légerem, ponieważ zamawiający zwyczajnie przestraszył się rozgłosu i oddał dzieło handlarzowi, nie żądając zwrotu zapłaconych już wcześniej 80 tys. euro. Teraz obrazy ukrywane były w sklepie niejakiego Yonathana Birna, zegarmistrza z Marais, na zapleczu, za szafą.

Panowie Corvez i Birn wymyślili sposób na legalne zbycie kradzionych płócien. Postanowili skorzystać z koncepcji prawnej sięgającej średniowiecznej Anglii – zasady „marché ouvert”, czyli „rynku otwartego”. Rynek otwarty to zasada regulująca posiadanie skradzionych towarów. Według niej towar kradziony może być jawnie sprzedawany na określonych targowiskach między wschodem a zachodem słońca i w tym czasie prawowity właściciel ma możliwość zgłosić się po swoje dobra. Gdy ofiara kradzieży nie zadała sobie trudu, by zajrzeć na wyznaczony rynek w dzień targowy – transakcja, której dokonywał złodziej i nowy nabywca, stawała się całkiem legalna. Brzmi to niesamowicie, ale zasada ta do dziś jest stosowana np. w Izraelu lub Hongkongu. Co więcej, jednym z wyznaczonych rynków „otwartych” był do niedawna rynek Bermondsey w południowym Londynie. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku sprzedano tam na straganie kilka portretów znanych malarzy z XVIII wieku, skradzionych z Lincoln’s Inn. Zgodnie z prawem nabywca mógł je zachować.

I gdy francuska policja wreszcie szykowała się do zaaresztowania Tomica, pan Birn zadzwonił z Tel Awiwu do pana Corveza, informując, że zorganizował sprzedaż. Pan Corvez zaś oszczędnie o wszystkim powiadomił Tomica, bajdurząc coś o wycofującym się z transakcji saudyjskim kupcu i zainteresowanym obrazami rosyjskim Żydzie.

Wszystko zniszczyłem i co mi zrobicie?

Francuzi wzięli się za aresztowania równo rok po włamaniu do Musée d’Art Moderne. Na Tomica mieli nie tylko dowody włamu do MAM, ale i jego późniejszych „prac”. Zanim aresztowali Corveza i Birna, wpadli do nich z rewizją, do galerii i do sklepu zegarmistrzowskiego. Czy znaleźli obrazy? Nie. Zupełnie nic nie znaleźli.

Yonathan Birn twierdził, że obrazy cały czas były przyklejone za szafą i że policjanci po prostu je przeoczyli. Po rewizji ponoć przestraszony jakiś czas gryzł palce, a potem w desperacji oderwał z szafy pakunek z obrazami i wszystkie podarł. Zniszczywszy, wyrzucił je do kosza – zwykłego kosza przed swoim sklepem, na pewno jego zawartość dawno przegniła na miejskim wysypisku.

Proces ruszył bez dowodów w postaci skradzionych dzieł lub choćby śladu po nich. Dziennikarze, a za nimi opinia publiczna, polubili Vjerana Tomica. To wtedy pojawił się pseudonim „Spiderman”. Chyba nietrafny, bo choć Vjeran potrafi doskonale się wspinać po ścianach, to wygląda jak całkiem zwykły bandyta – z szeroką szczęką, ogoloną głową, w sportowych butach. Ale Vjeran był oskarżony o kradzieże, których dokonał bez używania siły, elegancko, fachowo, po cichu. Na sali sądowej zachowywał się nienagannie, udzielał wyjaśnień i zestawiony z dwulicowym Corvezem lub przyjmującym idiotyczną linię obrony histerycznym Birnem – budził sympatię.

Wyrok: 8 lat dla Tomica, 7 dla Corveza, 6 dla Birna. Śladów po dziełach nie ma. Tomic podobno w więzieniu wrócił do ćwiczenia swojego talentu malarskiego, kto wie, czy po jego wyjściu nie zacznie się utrzymywać z legalnej sztuki…

Źródło: https://www.youtube.com/watch?v=tN8a2Nh4nps