Różowe Pantery, czyli jak zostać złym Robin Hoodem

Różowe Pantery okradają bogatych i nie oddają biednym. Kochają diamenty, są bezczelne, szybkie i skuteczne. 20 lat działalności, podejrzanych kilkaset osób, skradziony łup wart setki milionów dolarów albo i więcej.

Gdy zaproponowałam historię Różowej Pantery jako temat kolejnego artykułu, naczelny wzruszył ramionami i powiedział, że to nieprawdopodobne. 20 lat? 800 nieuchwytnych sprawców? Miejska legenda! A jednak działalność Pink Panthers jest autentyczna.

Legendą jest nazwa grupy. W 2007 roku wymyślili ją funkcjonariusze Interpolu, żeby – działając w 188 krajach członkowskich – łatwiej rozpracowywać gang. Interpolowski zespół zakończył swoją pracę w 2016 roku, jego miejsce zajął projekt „Brylant”, prowadzony przez Europol i rozszerzający swą działalność na gangi konkurencyjne dla Różowej Pantery.

Dopóki istnieją diamenty, będzie warto je kraść. Można zrywać biżuterię z rąk i karków bogaczy, można napadać na skarbce, można też po prostu okradać jubilerów.

Diamenty są wieczne

Wśród złodziei biżuterii znajdują się wyrafinowani soliści (jak pewna amerykańska dama, Doris Payne), dyskretne, dobrze zorganizowane drużyny, jak kilku specjalistów dowodzonych przez Leonardo Notarbartolo, a także armie, jak Pink Panther. Pantery, przynajmniej niektóre, naprawdę wywodzą się z armii.

Aby zająć się kradzieżą biżuterii, trzeba się znać na wielu rzeczach. Doris Payne znała się świetnie na naturze ludzkiej i była niesłychanie zręczna. Notarbartolo z kolegami znał się na włamaniach, systemach alarmowych, zamkach i miał kontakty ze światem przestępczym. Pink Panthers znają się na broni, przemocy, rozpoznaniu terenu, oszukiwaniu przeciwnika i również całkiem nieźle na ludzkiej naturze.

Brylanty, rubiny, szmaragdy, perły, złoto, platyna – to podstawowe, ale oczywiście nie jedyne surowce do produkcji biżuterii i przedmiotów zbytku. Ich posiadanie jest dowodem bogactwa, a czasami również dobrego gustu, jednak bez biżuterii nikomu nie zabraknie chleba ani nie straci dachu nad głową. Biżuterię mają ludzie bogaci, z rzadka ciułacze.

Z takiego właśnie założenia wychodziła złodziejka diamentów Doris Payne. Historia delikatnej kobiety, która przez całe swoje długie życie kradła bez wyrzutów sumienia, pokazuje, że opinia publiczna wobec złodziei biżuterii ma zgoła inny stosunek niż do bandytów okradających staruszki z emerytur, handlarzy żywym towarem czy przemytników narkotyków.

Z takiego założenia wyszły też Pantery. Umiały zaplanować, zaatakować, ukraść i uciec, postanowiły więc, że zajmą się branżą jubilerską z dwóch powodów: po pierwsze w gruncie rzeczy niewiele osób obchodzi, że jakiś bogacz stracił swoje diamenty, po drugie łatwiej jest napaść na jubilera niż np. na dużą firmę produkcyjną. TIR wyładowany kontrabandą bardziej rzuca się w oczy niż dyskretnie ukryty pod mankietem jedwabnej koszuli zegarek o wartości tego TIR-a.

Różowa Pantera atakuje

Policjanci z Interpolu nie nadali przestępcom kryptonimu pod wpływem zamiłowania do starych komedii. Złodzieje nie przypominali postaci z filmu o detektywie Clouseau – byli profesjonalni, zdeterminowani, działali według precyzyjnych scenariuszy i nie cechowali się szczególną łagodnością. Popatrzcie sami:

Według ustaleń śledczych Różowe Pantery pochodzą głównie z Serbii, Czarnogóry, Chorwacji i kilku innych państw byłej Jugosławii. Pewna część Panter to żołnierze, uczestnicy wojen w latach 1991-1999. Broni – jak widać na filmie – nie boją się używać. Skutecznie zastraszają pracowników napadanych sklepów i salonów. Nie boją się też kamer monitoringu – system ochrony nawet w bardzo drogich sklepach rzadko dysponuje sprzętem pozwalającym na dokładną identyfikację sprawców napadów. Dodajmy do tego opis, który podają świadkowie: złodzieje byli wysocy, dobrze zbudowani, krótko ostrzyżeni, o wyglądzie mieszkańców południowej lub południowo-wschodniej Europy. Życzę powodzenia w poszukiwaniach.

Kradzież, dzięki której Pantery zyskały swój pseudonim, miała miejsce w 2003 roku w Londynie. Pierścionek z błękitnym diamentem, warty 500 tysięcy funtów, został przemyślnie ukryty w słoiczku z kremem i w ten sposób wyniesiony z galerii. Złodzieje wzorowali się na filmie z 1963 roku, którego scenariusz… oparto na prawdziwym wydarzeniu z 1950 roku. Były jednak wcześniejsze kradzieże. Były też kolejne. Powstał też następny film.

W ciągu pierwszych sześciu lat członkowie Panter obrobili 120 placówek jubilerskich w dwudziestu różnych państwach świata. Starannie rozpracowywali lokalne warunki i planowali napady w krajach tak różnych, jak USA i Szwajcaria, Arabia Saudyjska i Francja, Japonia i Dania. W kolejnych latach nie zrezygnowali ze swej działalności, udoskonalając technikę i zwiększając wpływy. Zdaniem świadków sprawcy posługują się kilkoma językami, a według śledczych przemieszczają się pomiędzy granicami, korzystając z oryginalnych paszportów, wydanych legalnie na różne nazwiska.

Każdy z napadów jest drobiazgowo przygotowywany, zawsze według pewnej stałej zasady. Liczba wykonawców zmienia się. Napad trwa około 60 sekund, najdłuższe nie przekroczyły 2 minut. W momencie wejścia pierwszy ze sprawców wyciąga broń i zastrasza obsługę. Kolejni natychmiast opróżniają gabloty. Jeśli sprawców jest więcej niż dwóch, każdy kieruje się precyzyjnie do konkretnej gabloty, rabuje ją i bez zwłoki ucieka. Złodzieje nie wykonują zbędnych czynności, nie okradają obecnych w sklepach klientów, nie interesują się gotówką. Wszyscy niemal jednocześnie opuszczają miejsce napadu, na końcu znika osoba, której zadaniem było terroryzowanie świadków zdarzenia. Plan ucieczki jest zawsze precyzyjnie opracowany.

Za każdym razem przy rozeznaniu terenu pracuje kilka osób. O ile wykonawcami napadów są mężczyźni, o tyle w przygotowaniach uczestniczą również kobiety. Z reguły dzień przed napadem wytworna piękność staje się klientką sklepu, wypytując o asortyment i sprawdzając najświeższe rozłożenie drogocennego towaru. Obserwuje, notuje, filmuje.

Kobiety są niezbędnym elementem przedsięwzięcia, gdy przychodzi do ukrycia i przewiezienia towaru przez granice. Na pięknej, delikatnej kobiecie kolczyki, kolia czy bransoletki mniej rzucają się w oczy niż na dobrze zbudowanym mężczyźnie. Bywa też, że ukradziony towar jest bardzo rozpoznawalny i nie może zostać po prostu zawieszony na szyi. W Japonii skradziono unikalną kolię wartą około 32 milionów dolarów, wywiezienie jej byłoby ekstremalnie trudne. Z zadaniem poradziła sobie jedna z należących do Panter kobiet, ukrywając skarb – jak to ujął jeden ze śledczych – w naturalnym otworze ciała. Wystarczyło na lotnisku wejść do toalety, schować kolię, wytrzymać 5 minut standardowej kontroli, znów wejść do toalety i przełożyć kolię do bagażu.

Napad – zrób to sam

Scenariusze są różne – bywa, że na sklep napada dwóch mężczyzn z pistoletami, nie zadając sobie trudu, by zasłonić twarze. W Dubaju do sklepu wjechały dwie limuzyny, którymi sprawcy potem wraz z łupem uciekli. Jednego z napadów francuskich dokonało kilku mężczyzn w kwiecistych koszulach, którzy do ucieczki wykorzystali łódź motorową. Przy kolejnym zdarzeniu świadkowie zeznawali na temat czterech napastników przebranych za kobiety. Jeszcze w innym wypadku do sklepu wszedł mężczyzna w idiotycznej peruce, a obsługa nań w pierwszej chwili nie zareagowała, bo zdarzało się w przeszłości, że klienci przychodzili po drogie zakupy w przebraniach.

Zobaczcie jeszcze raz film powyżej: czarne Audi pruje po galerii w Dubaju całą prędkością na wstecznym. Żeby było łatwiej wyjechać? Nie – żeby siła uderzenia nie uruchomiła poduszek powietrznych. Sprawcy wysiadają, zanim auto grzmotnie w drzwi. Akcja trwa 60 sekund, to wystarczy, żeby opuścić Wafi City z kwotą około 5 milionów dolarów w drogich kamieniach i szlachetnym kruszcu.

Auto (tym razem Bentley) zostało podobnie wykorzystane przy napadzie w Londynie. Mimo używania podobnych narzędzi i organizowania akcji w biały dzień, scenariusz zawsze ulegał modyfikacji i nie było w nim nic przypadkowego. Gdy złodzieje uznali, że ławeczki przed sklepem mogą przyciągnąć niepotrzebnych świadków, wcześniej ładnie je pomalowali i zostawili ostrzeżenie „świeżo malowane”. W innym napadzie, w którym również w drzwiach pojawił się uzbrojony napastnik, drugi nie wszedł za nim do sklepu – siedział już w środku i rozmawiał z menadżerką. W momencie, w którym zaczął się napad, człowiek ten po prostu wstał, podszedł do upatrzonej gabloty, wybił w niej szybę, wyjął towar, po czym obaj sprawcy uciekli.

Z reguły Pantery kradną biżuterię, szczególnie z sieci butików Graff rozsianych po całym świecie. Jednak w 2008 roku ukradli w Szwajcarii kilka cennych obrazów i była to prawdopodobnie największa tego typu kradzież w historii.

Z prywatnego muzeum w Zurychu w biały dzień zniknęły dzieła zbyt znane, by trafić na czarny rynek pozbawionych skrupułów miłośników sztuki. Skradziono „Maki w pobliżu Vétheuil” Moneta, „Kwitnące gałęzie kasztanowca” van Gogha, „Chłopca w czerwonej kamizelce” Cézanne’a oraz „Księcia Lepic z córkami” Degasa.

Trzech mężczyzn w maskach narciarskich weszło do muzeum w godzinach zwiedzania, tuż przed zamknięciem. Pierwszy mężczyzna wyciągnął pistolet, terroryzując pracowników i ostatnich zwiedzających. Dwóch pozostałych ruszyło do wybranych obrazów. Akcja trwała jak zwykle krótko, potem mężczyźni wybiegli i uciekli białą furgonetką.

Wejście do muzeum z bronią nie stanowiło najmniejszego problemu (o kradzieżach z muzeów i stanie tamtejszych zabezpieczeń pisaliśmy już wielokrotnie) – muzeum nie sprawdza zwiedzających, bo hol wejściowy jest zbyt wąski i nie zmieści się tam wykrywacz metalu, a ewentualna kontrola toreb nie jest elegancka. Muzeum zlokalizowano w XIX-wiecznej willi, w cichej i zasobnej dzielnicy mieszkalnej Zurychu – to przyzwoita okolica, kto by tu chciał kraść?

Prowadzący śledztwo powiązali metodę napadu z serią działań Różowych Panter. Pewną wskazówką było też to, że jeden z mężczyzn mówił po niemiecku ze słowiańskim akcentem (co zresztą wzbudziło w lokalnych mediach pełne obaw komentarze na temat tego, że oto Szwajcaria staje się areną działań zagranicznych przestępców)*.

Straty konieczne

Zapytacie pewnie, jak to możliwe, żeby przez 20 lat działań grupy można było jej nie rozpracować i nie pozamykać osób kluczowych. Otóż kilkakroć aresztowano sprawców niektórych napadów. W ten sposób wpadli w 2007 roku Boban Stojkovic i Goran Drazic, którzy dostali następnie wyroki za napady na terenie Francji. Prawdopodobny szef tej części gangu, Dragan Mikic, dostał wtedy wyrok zaocznie. Mógłby przez to siedzieć dłużej, bo już odbywał karę więzienia za inne napady, ale – cóż za niezwykły zbieg okoliczności – nie było go akurat w więzieniu, ponieważ w 2005 roku z niego uciekł. Ze szwajcarskiego więzienia. Po drabinie przez płot.

Zatrzymano i skazano też sprawców napadu w Londynie w 2003 roku – wpadli Nebojsa Denic i Milan Jovetic. Rabusiów aresztowano, osądzono i osadzono. Biżuterii nie odzyskano.

W Hiszpanii w 2010 roku wpadł Rifat Hadžiahmetovic, odsiaduje karę za napad w Japonii. Radovan Jelušic również brał udział w skoku w Japonii, ale karę odbył w Czarnogórze – za inny napad.

Prawdopodobny przywódca Panter, Mitar Marjanovic, został aresztowany w 2012 roku w Rzymie, po tym jak wykonawcy jednego z napadów zrobili błąd i wyrzucili przedmioty związane z kradzieżą, na których były odciski palców Marjanovica. 60-letni Serb został aresztowany, a śledczy byli przekonani, że tym razem rozbili gang. Warto jednak zwrócić uwagę, że myśleli tak za każdym razem wcześniej, określając jednego ze złodziei mianem „przywódcy”.

Okazało się, że Różowe Pantery działają dalej, bo w 2013 roku w Cannes dokonano kolejnego napadu. Z Leviev Diamond House skradziono kosztowności o wartości około 200 milionów dolarów i z całą pewnością dokonano tego w stylu Pink Panthers.

Pięcioletnia przerwa w ich aktywności mogłaby wskazywać, że kradzież w Cannes była czymś w rodzaju łabędziego śpiewu, ale w 2018 roku do Paris Ritz wpadło z bronią i toporkami do rozbijania szkła pięciu mężczyzn, inkasując bez pozwolenia towar warty 7 milionów dolarów. Napad częściowo się nie udał – zamknęły się automatyczne drzwi i wewnątrz zostało trzech mężczyzn. Pewne straty osobowe są w takim fachu niezbędne – jeden z mężczyzn wyrzucił łup przez okno. Torbę podjął wspólnik złodziei, poruszający się na hulajnodze. Zniknął z biżuterią bez śladu.

Ostatnie kradzieże były szczególnie zuchwałe. Różowym Panterom przypisuje się skok na skarby wystawione w Wenecji przez Christie’s (wystawa „Skarby Mogołów i Maharajów” – sprawców aresztowano, łupów nie odzyskano), kradzież królewskich artefaktów ze szwedzkiej katedry Strängnäs (sprawcy uciekli łodzią motorową – za kradzież skazano 20-kilkuletnich Szwedów, jednak media wskazują jako winnych Pantery), kradzież tiary książęcej z koronacji króla Edwarda VII w Anglii (sprawcy uciekli, skarbu nie odnaleziono).

Panterom przypisano nawet odpowiedzialność za napaść na Kim Kardashian i kradzież jej wartego około 5 milionów dolarów pierścionka. A może to już miejska legenda?

Prowadzący od wielu lat tę sprawę szwajcarski detektyw najlepiej wie, jaka jest prawda. Poświęcił jej zawodową karierę, wie, co jest tylko plotką, a co faktem. Detektyw Jan Glassey powtarza, że na tym polega gra – złoczyńcy kradną, policjanci ich ścigają. Taka praca, każdy robi to, co umie najlepiej.

* Ocena moralna kolejnych kradzieży dzieł sztuki nie jest tak łatwa, jakby się mogło wydawać. Okradziona przez Różowe Pantery kolekcja Bührle budzi od lat kontrowersje. Jej twórca, Emil Georg Bührle, nabył liczne dzieła sztuki dzięki temu, że w trakcie II Wojny Światowej dostarczał broń zarówno aliantom, jak i ich przeciwnikom. Niektóre z dzieł nabył po wyjątkowo okazyjnych cenach, ponieważ pochodziły z grabieży lub przymusowego wyprzedawania majątków. Jeśli weźmiemy też pod uwagę, jak potoczyły się losy dzieł sztuki i ich właścicieli podczas wojny, oceniać współczesne kradzieże będzie jeszcze trudniej… Być może – to już są moje własne domniemania – część dzisiejszych skoków na zawartość muzeów to nie „zwykłe” kradzieże, a zlecone procedury odzyskania zagrabionych przed dziesięcioleciami majątków. Warto wziąć to pod uwagę, zwłaszcza że w przypadku napadu szwajcarskiego skradziono dzieła niesprzedawalne.

Na deser film. Niedokumentalny…